God, Genade en Grensoverschrijding: de canon van charisma

Keith Bakker is dood, maar zijn leven leest als een handleiding voor moreel opportunisme: van achterdeur tot altaar, van verslaving tot verkrachting — met het gezag van God en de camera als alibi. Terwijl hij applaus oogstte als moreel kompas in verslavingsland, misbruikte hij vrouwen in zijn kliniek, kreeg een beroepsverbod, meerdere celstraffen, en richtte daarna opnieuw 'hulpstichtingen' op. Zijn dood is geen moment van stilte, maar een bittere herinnering aan hoe charisma en slachtofferschap kunnen worden ingezet als dekmantel voor structureel grensoverschrijdend gedrag.

Ik weet het nog goed in 2004, toen het nieuws kwam over een drugsverslaafde die God had gevonden, en zelf een afkickkliniek was begonnen. In mijn kerk waren ze lyrisch, want als iemand zoals Keith Bakker tot geloof kan komen, is er hoop voor iedereen. Iets aan zijn aura beviel mij niet, maar ik kon er niet de vinger opleggen toen nog. In zijn methodes vond ik niet de liefde van Jezus doorschijnen.

Rond diezelfde tijd kwamen er ook alarmerende signalen uit andere hoeken van de charismatische wereld. In 2004 begon Gert Jan Agtereek in Leiden met het opzetten van Outreach Center Nederland, waar verslaafden via de stichting Winnersway onderdak en begeleiding kregen. In ruil moesten ze hun uitkering afstaan en werk verrichten. Het bleek een vorm van moderne slavernij. In 2009 kwam dit aan het licht via de EO en De Vijfde Dag: arbeidsuitbuiting, financiële afhankelijkheid, en later ook seksueel grensoverschrijdend gedrag tegenover vrouwen uit Kenia die hij 'gered' had uit de prostitutie

In 2007 werd Keith Bakker nog opgevoerd als visionair: een voormalige junk die zijn leven had gebeterd en zich ontfermde over een nieuwe generatie ‘verslaafden’—gamende jongens die volgens hem ten onder gingen aan dopamine en leegte. Zijn Wild Horses Centre in Amsterdam behandelde honderden cliënten, onder wie gameverslaafden van over de hele wereld, voor duizend dollar per dag.

Met zijn verleden als cokejunkie en bekeerde boerderijgelovige verkocht Bakker zich als ervaringsdeskundige die verslaving te lijf ging — maar onder die bezieling schuilde een winstmodel van gecommodificeerde kwetsbaarheid. In 2009 verliet ik de kerk na een doofpotramp rond een diaken met een ‘onbeleden zonde’. Ik confronteerde de voorganger: die man was geschorst als conciërge op een school, en hij wist waarom. Na een knikje en zei hij woedend: “Je hebt geen bewijs.” Dat klopte. Dus kon ik vrijwillig vertrekken, of eruit geknikkerd worden, want als verlegen 17-jarige begin je niks tegen een welbespraakte oplichter. God verliet ik niet — ik wilde juist bewijzen dat hij bestond. Een jaar later werd de diaken veroordeeld voor kinderporno; de misbruikklachten waren ‘onvoldoende onderbouwd’.

Schuld genoeg, gerechtigheid nergens. God had betere managers nodig, dus ik ging lezen. Mijn moeder vond mijn zwarte oogpotlood duivels en Skillet ‘satanische herrie’, maar mijn houding kon ermee door. In normaal Nederlands zijn Skillet en Switchfoot vergelijkbaar met Rammstein en Nirvana, maar dan christelijk en via Temu besteld.

Ik herkende de geur van vergeving als afleidingsmanoeuvre: in mijn kerk werden misbruikers ‘geestelijk begeleid’, slachtoffers kregen stilte opgelegd. In 2010 woonde nog thuis en studeerde fotografie, al had ik volgens mijn vader laboratoriumtechniek biologie moeten doen — om vervolgens hem een nieuwe Willem Ouweneel te maken. Maar ik vergat me ‘per ongeluk’ in te schrijven. Flink zijn moest ik nog leren, maar het verzet was er al wel. Voor een braaf christelijk meisje was dat al best behoorlijk punk. Op 21 april 2010 werd erdoor Paul en Witteman een item uitgezonden over de toename van comazuipen. Daarin stelde Bakker voor om ouders van comazuipers te beboeten met 5000 euro, want volgens hem promootten zij dit gedrag. Toen wist ik: deze man straft liever dan dat hij geneest.

In datzelfde jaar bleek ook dat Johan Kok, leider van het Jezus Centrum Nijkerk, kwetsbare mannen liet werken zonder loon, terwijl hij hun uitkering incasseerde. Hij werd in 2012 veroordeeld voor arbeidsuitbuiting en faillissementsfraude; de rechtbank legde hem een gevangenisstraf op van 18 maanden, waarvan 8 maanden voorwaardelijk. Zijn verhaal, net als dat van Agtereek, laat zien hoe religie en hulpverlening vermengd raakten tot een recept voor misbruik.

Ik herinner me het gesprek nog haarscherp — mijn vader, dronken van Jenever en genade: 

“Keith is een man van God. God heeft zijn hart veranderd. Geef hem een kans! God geeft jou ook steeds nieuwe kansen!”

“Maar als zijn hart veranderd is, waarom wil hij dan ouders straffen die het al niet meer weten? Die hebben toch hulp nodig, geen vernedering? Dat is toch bijna satanische wreedheid?”

“Gods wegen zijn ondoorgrondelijk, Eli. Ga niet op Gods stoel zitten.”

“Maar hij klinkt als iemand die tegen de Samaritaanse vrouw zegt: ‘Dump die vent, hoer! Zoek je eerste man op, anders stenig ik je.’”

“Gods wegen zijn ondoorgrondelijk.”

“Maar Jezus laat toch juist zien wat de bedoeling is door het voorbeeld te zijn?”

“Wij kijken allemaal door een wazige spiegel.”

En zo werd de spiegel waziger naarmate het gesprek vorderde. Dit was redelijk ‘normaal’ rond deze tijd, want mijn broer en zussen hadden op de oudste na allemaal relaties, en natuurlijk deugde geen enkele van de partners. Met meer ego dan evenwicht strompelde hij de trap op, de zolder in, waar hij zijn roes uitsliep — zich niet bewust van het feit dat nog vóór het jaar om was, de eerste beschuldigingen tegen zijn ‘man van God’ Keith Bakker de wereld in zouden lekken. Mijn moeder zei toen hij boven was: ‘Ik vind het ook een hork hoor.’

De rest van mijn bubbel bleef geloven: de duivel zat erachter. Op 26 april 2011 werd Keith Bakker gearresteerd. Intussen escaleerde mijn vaders drankgebruik — één zus getrouwd, drie bruiloften op komst. De oudste? Vorig jaar april vrijgezel, over vier dagen trouwt ze. Voor mijn broer in oktober het altaar haalt, loop ik weg van huis. Ik zwierf langs logeerbedden, werkte stiekem om te voorkomen dat mijn ouders in de toekomst een Wajong gingen afromen als huur, en bleef intussen zoeken naar God. Soms was mijn pa iets teveel van het motto: 'Gij zult stelen, want anders heeft de overheid geen concurrentie.' Een bijbaan gooide roet in het eten, want dan was ik niet te autistisch om te werken, waar later bleek dat ik überhaupt niet autistisch was. Op 1 april 2012 kreeg ik een kamer en in diezelfde maand werd Bakker veroordeeld 5 jaar cel. Een van God zijn slechte managers is eindelijk achter tralies. 

In datzelfde jaar leerde ik de vader van mijn kind kennen, maar een jaar later werd dat pas wat. Hij wist dat ik een fundie was, maar had het lef om mij in juni 2013 mee te vragen naar Bad Religion in de Vera. “Ja, de naam vertekent het hoor. Ze zijn anti-alles.” Natuurlijk wist ik dat hij mij stond te bullshitten, maar ik wilde weten waarom die zogenaamde relatheïsten zo’n hekel hadden aan mijn God — dus: challenge accepted. Hij schrok van de omgekeerde kruizen en het zwartgelakte publiek. Ik? Ik haalde mijn schouders op.

Hun kritiek op het instituut begreep ik prima, al had hij blijkbaar al ingekleurd dat ik meteen zou breken als een porseleinen Jezusbeeldje. Een week later sleepte onze religieuze analfabeet me mee naar de A-kerk, denkende: “Christelijk meisje? Die houden van kerken.” Bleek er toch meer punk in dat brave meisje te zitten dan het langharige werkschuwtuig had verwacht.

Alsof de beerput nog niet diep genoeg was, borrelde er meer omhoog. In House of Heroes in Nijkerk werd een predikant beschuldigd van grensoverschrijdend gedrag tegenover jonge vrouwen en meisjes. Mattheus van der Steen, de flamboyante leider, negeerde signalen van misbruik in zijn eigen entourage. Een bandlid werd veroordeeld voor ontucht met jonge kinderen, klokkenluiders werden kaltgesteld.

En terwijl de rook bleef hangen, begon bij mij het fundament te schuren. Als dít de uitwerking is van goddelijke liefde, wat zegt dat dan over de zender? De genocides in de Bijbel kreeg ik niet meer theologisch gladgestreken, zeker niet als ze werden begaan door de man die trots ‘voorvader van de messias’ mocht heten. En dan die vuurpoel, waar mensen zogenaamd eeuwig mogen branden — dat noem je toch geen liefde? Tenzij je bedoelt: liefde voor slecht management. Dan wel, ja. Die oplichters mochten nog altijd linea recta naar de hemelpoort.

Maar goed, in de tijd dat Bakker vast zat, was ik door eigen onderzoek een religie armer en een kind rijker in 2018. De voorganger die alles in de doofpot wilde stoppen overleed in 2016. Hoewel iemand de toko probeerde te leiden en rebrandde als de Destiny Church, werd deze kerk al vrij snel opgedoekt. Het is duidelijk hoe het kaartenhuis in elkaar donderde toen de macht stierf. In 2019 zou Bakker vrijkomen, maar er kwam een nieuwe aanklacht, dat hij ontucht had gepleegd met een minderjarige. Hoe die man nog fans heeft, weet ik ook niet. Hij kreeg eerst een celstraf van 4,5 jaar, maar is uiteindelijk vervroegd vrijgelaten.

In datzelfde jaar, 2019, werden ook beschuldigingen bekend tegen Jan-Willem M., leider van KwaSizabantu Nederland. Jarenlang seksueel misbruikte hij een jonge vrouw binnen zijn kerkelijke gemeenschap. Pas in 2024 zou dit tot een strafzaak leiden. Het oude patroon herhaalde zich: ontkenning, afhankelijkheid, doofpot. Hij is echter vrijgesproken wegens gebrek aan bewijs— een uitkomst die voor velen pijnlijk vertrouwd aanvoelde.

Zijn we dit jaar misschien wijzer? Merel van Groningen schrijft op Joop dit jaar: “Nu zie ik met verbazing ineens Keith Bakker weer voorbij komen. Hij bekijkt mijn profiel op Linkedin en ik zie dat hij een oproep doet aan ieder die met hem heeft gewerkt omdat hij voor een Amerikaanse uitgever een boek gaat optekenen.”

Wat de aanleiding blijkt te zijn? Eerst dacht ik: roept hij nu zijn slachtoffers op? Maar het bleek te gaan om een documentaire van het AD. Op papier stelt die documentaire een terechte vraag: mag iemand als hij ooit nog zorg bieden? En hoe gaan we om met structureel misbruik in de zorg? Maar de timing wringt. Hij was nog geen jaar vrij.

Natuurlijk verdient ieder mens een tweede kans. Maar Bakker werd twee keer veroordeeld voor hetzelfde delict. Dat is geen misstap meer, dat is een patroon. En dan die tien jaar beroepsverbod? Tien. Zijn slachtoffers kregen levenslang. Het systeem lijkt eerder daders te herplaatsen dan slachtoffers te beschermen.

En dan de media. Hoe vaak werd hij nog als 'deskundige' opgevoerd, zelfs na zijn eerste veroordeling? Hoe gretig sloten talkshows hem opnieuw in de armen zodra zijn straf erop zat? Verlossing verkoopt goed, zeker als het verpakt is in de taal van persoonlijke groei en goddelijke genade. Maar wat als die genade alleen voor de dader geldt?

Als alleenstaande moeder met co-ouderschap is het soms absurd om stil te staan bij alles wat er intussen is gebeurd. Een deel van mijn verleden is met hem gestorven. Niet alleen vanwege het misbruik in mijn eigen kerk, maar ook omdat ik zelf weet hoe dit soort dynamieken ontstaan. Ik werd uit een kerk gegooid omdat ik het lef had een 'man van God' in twijfel te trekken. Dan bén je ineens het probleem.

Keith Bakkers dood is geen slotakkoord. Biologisch faalde zijn hart in 2025, maar sociaal-emotioneel al veel eerder. Wat rest, is geen stilte, maar een rouwrand om systemen die liever daders recyclen dan slachtoffers geloven. Een spiegel die niet alleen kerken, media en zorginstellingen aankijkt, maar ook al die mensen die hun mond hielden terwijl anderen hun stem verloren. Hoeveel slachtoffers moeten er nog opstaan voordat we stoppen met het canoniseren van charisma? Hoe vaak moet de geschiedenis zich herhalen voordat we begrijpen: vergeving zonder verantwoordelijkheid is geen genade — het is medeplichtigheid in liturgisch jasje.

Notitie: Ik heb getwijfeld of ik dit moest opschrijven — want “laat het verleden rusten”, toch? Maar ik herinner me nog glashelder hoe mijn kerk triomfantelijk wees op het rapport uit 2005 (en de rapporten daarvoor) over de Rooms-Katholieke kerk: Zie je wel, dat zijn geen echte christenen. Echte christenen doen zulke dingen niet. Maar ze waren niet de enigen.